Kategoria: Muzyka przed wiekami

Dzięki mozolnej pracy badaczy średniowiecza możemy być prawie pewni jak brzmiała muzyka tamtego okresu. Do tej pory, w kwestii muzyki egipskiej czy rzymskiej, mogliśmy się opierać tylko na domysłach lub podobieństwach do innych, zbliżonych gatunków. Teraz zaś mamy materiał, z którego jesteśmy w stanie uzyskać odpowiedzi na nurtujące nas pytania na temat brzmienia muzyki średniowiecza.

Większość najwcześniejszych źródeł pisanych pochodzi od trubadurów z XII wieku, jednak najwięcej manuskryptów znaleziono w ośrodkach nauki związanych z kościołem i są to głównie utwory religijne. Muzyka wciąż jest anonimowa.

Termin muzyka średniowieczna nawiązuje do okresu od 1100 do 1400 roku. Ustalenie dokładnych ram czasowych początku i końca średniowiecza jest trudne, ponieważ różne trendy zaczynały się w różnych okresach w poszczególnych regionach. Muzykolodzy od lat prowadzą na ten temat rozliczne dyskusje.

Muzyka tej epoki jest nierozerwalnie związana z kościołem, który ma coraz większy wpływ na różne dziedziny codziennego życia. W XI wieku wraz ujednoliceniem Mszy Świętej i pieśni, które podczas niej śpiewano powstał chorał gregoriański, czyli jedna z najbardziej znanych kompozycji stworzonych w tak zwanych wiekach ciemnych. Chorał gregoriański to połączenie melodii z Rzymu (centrum kościoła) oraz z Paryża (centrum polityczne). Rzeczony rodzaj muzyczny wyparł i zastąpił wszelkie inne, lokalne formy chorału.

Muzyka chińska

Muzyka chińska to jedna z najstarszych i najbardziej rozwiniętych systemów muzycznych. Archeolodzy odkryli starożytny flet, który liczy aż 8000 lat. Muzyka w Chinach była tłem do wielu wydarzeń, np. podczas ceremonii religijnych. Melodia miała odzwierciedlać i niejako wtapiać się w dźwięki natury. Chińczycy jako pierwsi podzielili instrumenty na grupy. Wyróżnili 8 kategorii pod względem materiału, z którego wykonano instrument. Obecnie w dalszym ciągu stosuje się ten podział.

Muzyka japońska

Muzyka japońska nazywa się ongaku, co dosłownie oznacza „dźwięk spokoju”. Praktycznie nic nie wiadomo na temat japońskiej muzyki prehistorycznej, ale naukowcy odkryli rytualne figurki muzyków, co świadczy o tym, że muzyka była ważnym elementem tradycyjnej kultury, nawet we wczesnym okresie. Hogaku to forma muzyki, na którą wpływ miały trendy zachodnie. Ten gatunek został wcielony do Japonii w 1868 roku i szybko zyskał na popularności.

Muzyka koreańska

Taniec koreański oraz muzyka są doskonałym przykładem na wkład zwykłych ludzi w kulturę kraju. Muzyka starożytnej Korei odzwierciedlała cały wachlarz emocji, w zależności od potrzeb publiczności. Tradycyjna muzyka folkowa zwana gukak była przekazywana z pokolenia na pokolenie od czasów antycznych. Mimo wpływów muzyki chińskiej, kompozycje koreańskie są unikalne i jedyne w swoim rodzaju.

Dlaczego w ogóle stworzono muzykę? Być może prehistoryczny człowiek chciał naśladować odgłosy natury – śpiew ptaków, szelest liści, szum wody. Przecież na świecie nigdy nie jest cicho, zawsze słychać jakieś dźwięki. Czy muzyka była potrzebna ludziom do rytuałów czy może służyła tylko w ramach rozrywki?

Kto stworzył pierwszą muzykę?

400 000 lat przed naszą erą w Europie miały miejsce bardzo istotne zmiany. Region dotychczas zamieszkiwany przez Neandertalczyków, którzy zajmowali ten obszar od wielu milionów lat, został zdominowany przez nowy gatunek człowieka – Homo sapiens. Nowy rodzaj ludzi był mądry w sposób inny niż człowiek neandertalski. Przede wszystkim nauczył się wytwarzać o wiele bardziej zabójczą broń. Dlatego w przeciągu 5000 lat nasz gatunek rozszerzył swoje panowanie i rozmnożył się tak efektywnie, iż wyparł Neandertalczyków w stosunku 10 do 1. Wkrótce potem człowiek neandertalski całkowicie zniknął z powierzchni ziemi.

Naukowcy prowadzą zażartą debatę czy Neandertalczycy byli w stanie stworzyć muzykę. Najwcześniejszy człowiek osiągnął swoje obecne możliwości już 530 000 lat przed naszą erą. Zatem wiemy na pewno, iż potrafił wydawać dźwięki – śpiewać, nucić, syczeć, mruczeć itd.

Być może muzyka prehistoryczna ewoluowała z potrzeby komunikacji pierwszych ludzi. Może był to sposób na wyrażanie swoich uczuć, emocji, pragnień. Czy używano dźwięków podczas narodzin i pogrzebów? Czy idąc na polowanie wydawano podobne zwierzętom odgłosy żeby pobudzić się do walki? Czy tak właśnie ludzie prehistoryczni szukali i wabili swoje partnerki? Niewykluczone. Istnieje w tej kwestii naprawdę wiele hipotez.

Najstarsze dowody na istnienie muzyki

Naukowcy zgodnie twierdzą, że w okresie pomiędzy 60 000 a 30 000 lat przed naszą erą – kiedy zaczęto tworzyć sztukę wizualną – powstała także muzyka. Archeolodzy podczas wykopalisk znajdują prehistoryczne instrumenty rozsiane po całym świecie.

Podejrzewa się, że pierwszym instrumentem był ludzki głos – śpiewanie, nucenie, pogwizdywanie, kląskanie, nawet formy kaszlu, ziewania lub bekania mogły uchodzić za muzykę. Z czasem do głosu doszło klaskanie lub uderzanie kamieniem o kamień, żeby zachować rytm. Najstarsze instrumenty to flety, gwizdki i fujarki. Robiono je z drewna lub z kości zwierząt. Prototyp harfy również ma swoje korzenie w czasach prehistorycznych.

Najwcześniejsza muzyka

Najwcześniejsza muzyka to prawdopodobnie instrumenty perkusyjne, w które uderzało się patykiem, kamieniem albo kością. Pierwsze melodie towarzyszyły ludziom podczas ceremonii religijnych i miały na celu reprezentowanie zwierząt. Oczywiście prehistoryczna muzyka nie była nigdzie zapisywana, dlatego nie ma możliwości dotrzeć do pierwotnej wersji dźwięków. Naukowcy opierają swoja wiedzę na ten temat na domysłach i na podobieństwie do melodii, które wciąż są obecne wśród prymitywnych ludów afrykańskich i Indian z Ameryki Południowej.

Prastare instrumenty

Najstarsze dotąd odkryte instrumenty datuje się na 40 000 lat przed naszą erą. Archeolodzy odnaleźli wiele paleolitycznych fletów zrobionych z kości zwierząt. Prehistoryczni artyści nie tylko robili instrumenty z rzeczonych kości, ale również ozdabiali je we wzory – podłużne lub poprzeczne nacięcia. Pierwszy flet z siedmioma otworami pochodzi z Indii. Tymczasem największa kolekcja prehistorycznych instrumentów została znaleziona w Chinach. Jej wiek to około 9 tysięcy lat.

Dzięki wykopaliskom archeologicznym mamy wgląd w codzienne życie, ekonomię, literaturę, prawo i religię Mezopotamii i Egiptu. Jest to niesamowita sposobność, żeby poczuć smak przeszłości starożytnych ludów.

Mezopotamia

W miejscu, gdzie narodziła się pierwsza cywilizacja muzyka pełniła ważną rolę. Źródła archeologiczne, pisane i ikonograficzne pozwalają nam lepiej zrozumieć istotę dźwięku w Mezopotamii.

Archeolodzy odnajdują na tym obszarze instrumenty muzyczne, mezopotamskie reliefy przedstawiają muzyków z harfami, lirami, bębnami, cymbałkami, fletami, grzechotkami itp., w materiałach źródłowych możemy przeczytać o występach wokalnych mających duże znaczenie kulturowe i religijne. O wadze muzyki w starożytnym świecie świadczy sumeryjskie przysłowie: „Skryba bez ręki – śpiewak bez gardła”

Przedstawienia mezopotamskich muzyków ukazują mężczyzn bez brody, co może świadczyć, iż śpiewacy byli kastrowani, żeby zachować swój młodzieńczy głos. Wielu z nich jest także niewidomych. Sumeryjski mit o bogini Ninmah i bogu Enki wskazuje na związek ślepoty z talentem muzycznym.

Pozostałości po starożytnych instrumentach są odnajdywane przez naukowców na całym obszarze dawnej Mezopotamii. Najsławniejszy zabytek to lira z królewskiego grobowca z Ur.

Egipt

W starożytnym Egipcie roiło się od rytuałów religijnych, dlatego muzyka stanowiła istotną kwestię codziennego życia, przepełnionego składaniem czci egipskim bóstwom. Malowidła w grobowcach oraz na ścianach świątyń przedstawiają tancerki, śpiewaczki i muzyków z instrumentami.

Analiza hieroglifów i badania grobowców pozwoliły naukowcom ustalić, że faraonowie chcieli zabrać ze sobą do życia pozagrobowego również instrumenty, co potwierdza głęboką miłość do dźwięków. Popularne było sistrum, czyli coś w rodzaju metalowej, drewnianej lub ceramicznej grzechotki, którą trzymano w ręce i którą potrząsano. Używano również trąbek, fletów, lir i lutni. Harfy były bardziej zaawansowanym instrumentem, często bogato zdobionym ornamentami oraz złotem, srebrem, hebanem, lazurytem, malachitem i innymi drogocennymi materiałami.

Najwyższą hierarchię wśród muzyków zajmowali muzycy świątynni, którzy grali dla poszczególnych bóstw oraz muzycy tworzący dla faraona i jego rodziny. Trochę niżej postawieni byli muzycy rozrywkowi. W kraju nad Nilem nie było miejsca na muzyków-amatorów.

W starożytnym Egipcie bardzo ceniono śpiewaków. Często tę rolę odgrywały kobiety, które uczestniczyły w ceremoniach religijnych. Podobno kapłani śpiewali w grobowcach na długo po zakończeniu rytuałów pogrzebowych.

Muzyka była obecna w egipskiej kulturze od początku do końca. Inskrypcje pieśni pogrzebowych odnaleziono w grobowcach faraonów. Naukowcy wierzą, że te melodie były śpiewanie przez wysoko postawionych kapłanów i kapłanki. Taniec także był sposobem wyrażania czci bóstwom, jednakże mimo wielu reliefów i malowideł przedstawiających tancerki, niewiele wiadomo na ten temat.

Archeologia to niesamowita dziedzina nauki, która pozwala nam zajrzeć w życie antycznych cywilizacji – Grecji i Rzymu. Dzięki wytrwałym pracom badawczym odkrywamy starożytne instrumenty i przedstawienia codzienności ludzi sprzed tysięcy lat.

Muzyka antycznej Grecji

Muzyka stanowiła nierozerwalną część życia w greckim świecie. Z dziewięciu muz – greckich bogiń sztuki i nauki – aż pięć było powiązanych z muzyką, tańcem, poezją i śpiewem:

• Erato – muza poezji miłosnej, przedstawiana z kitarą lub cytrą, „Umiłowana”

• Euterpe – muza poezji lirycznej i gry na aulosie, przedstawiana z aulosem lub fletem, „Radosna”

• Melpomene – muza tragedii, „Śpiewająca”

• Polihymnia – muza pantomimy oraz poezji hymnicznej i sakralnej, „Obfitująca w hymny”

• Terpsychora – muza tańca i pieśni chóralnej, „Kochająca taniec”

Na instrumentach grano podczas ceremonii religijnych, festiwali, przyjęć, wesel, pogrzebów, olimpiad i w trakcie przygotowań militarnych. Muzyka była istotnym elementem edukacji oraz sztuk teatralnych i występów dramatycznych, wystawianych w teatrze. Grecy wierzyli, że harmonijne dźwięki mają korzystny wpływ na umysł i ciało słuchacza.

Muzyka antycznego Rzymu

Muzyka rzymska z czasów antycznych czerpie dużo z wcześniejszej muzyki etruskiej, kartagińskiej i greckiej. Patrycjusze – bogaci mieszkańcy rzymskich miast – posiadali własnych muzyków, którzy byli niewolnikami i grali dla gości podczas przyjęć. Muzyka była także nieodłącznym elementem występów teatralnych. Jeszcze inni artyści zabawiali śpiewem w tawernach i na ulicach większych miast.

Rzymscy muzycy grali na instrumentach strunowych, dętych, perkusyjnych. Na początku były to liry a później kitary. Używano drewnianych trąb, bębnów, kastanietów i grzechotek. Grano na małych, przenośnych organach z klawiszami. Popularne były chóry, również chóry dziecięce, a także grupy śpiewające w amfiteatrach przed i po walkach gladiatorów. Patrycjusze posiadali w domach bardzo wyszukany instrument muzyczny, wykorzystywany przy wielu okazjach – hydraulis – organy wodne, które działały pod ciśnieniem wody.

Rzymianie nie wymyślili systemu zapisywania melodii, przejęli go po prostu od starożytnych Greków. Niestety do czasów współczesnych nie przetrwało wiele zapisów muzyki rzymskiej.